主护离恶魔，奉主之尊名。感赞归真主，赐福穆圣人。
使人富贵的，掌握全权的。愿真主允许，愿真主喜悦。
愿真主成全，愿真主饶恕。愿真主保佑，愿真主帮助。
愿真主感应，愿真主供给。愿真主赈济，愿真主施恩。
愿真主慈悯，愿真主赦宥。愿真主赐福，愿真主降雨。
愿真主医治，愿真主通达。愿主福安之，愿主平安之。
愿主喜悦之，愿主痊愈之。愿主亨通之，愿主顺利之。
愿主指示之，愿主启示之。愿主引导之，愿主教育之。
愿主洗净之，愿主安慰之。愿主稳定之，愿主救援之。
愿主开拓之，愿主结缘之。愿主赐安康，愿主赐太平。
愿主赐成功，愿主赐事业。愿主赐良夫，愿主赐贤妻。
愿主赐孝子，愿主赐昌兴。愿主赐富足，愿主赐衣食。
愿主赐严师，愿主赐学问。愿主赐智慧，愿主赐好处。
愿主赐宁静，愿主赐强盛。求真主应许，全听全知者。
再赐福穆圣，再知感真主。阿门！
立命之学
一切是前定，奋斗自改善。行善作好运，好相从心生。
天孽犹可违，自孽不可活。心静无思虑，感动主获福。
贤淑通达人，能安天知命。虔信士得道，伪信士不达。
改过之法
改过三要素，要有知耻心。敬畏上帝心，勇气与决心。
改过三阶段，有从事上改。有从理上改，有从心上改。
前日行罪恶，今反省戒恶。改过想道理，遵从主诫命。
正念心向善，邪恶自然消。
积善之方
积善德之家，子孙有余庆。恻隐羞耻心，全人类皆有。
真主德好生，济贫子孙兴。心地正光明，仙佩恶魔惊。
官平冤减刑，符合主心意。敬上帝护法，子孙世代昌。
多为善必兴，为恶不昌盛。别真善假善，别端正歪曲。
分阳善阴德，是非善影响。偏正善结果，一心半满善。
大小难易善，分明看动机。与人要为善，爱敬存一心。
成别人之美，劝别人为善。救别人危急，兴建巨便利。
舍钱财作福，护持正道法。尊重尊长者，爱惜物生命。
谦德之效
骄傲自满亏，谦虚者得益。主损骄护谦，人憎骄敬谦。
谦虚者得福，修养有程度。上帝将保佑，理必发必中。
心平与气和，能写好文章。
法典与策略，交流须估计。禁庆异教节，禁入异教堂。
如非回教徒，禁入回教堂。禁向异教徒，祝贺庆节日。
禁哀悼神像，异教争尸体。禁售异教经，比较异教经。
禁向异教徒，应道色兰词。可向其握手，善待异教邻。
禁与其共居，给授其礼物。访其病亡人，孝异教父母。
只食清真物，请吃其家宴。共吃开斋筵，禁异教宰牲。
鱼肉固清真，禁祭神食物。养殖鱼牲畜，确食料合法。
古尔邦牲肉，异教禁止吃。狗属秽污物，其所舐须洗。
七次水洗净，首次用土水。除捕猎牧牲，禁止喂养狗。
猪肉禁止吃，科学已证实。当紧急状态，无法可开戒。
洗净法如狗，七洗首土水。禁止喂养猪，禁施猪粪肥。
禁喝一切酒，酒属肮秽物。禁食酒筵席，做酒工受诅。
主允许买卖，禁止高利贷。犹太徒残暴，禁与其贸易。
异教育儿院，不适合养儿。禁非穆斯林，买卖古兰经。
可租售店屋，合法工可做。异教医治疗，捐异教器官。
受异教器官，受异教捐血。不禁止时装，贵遮盖身体。
与异教拍拖，终授受不亲。禁异教通婚，天经家通婚。
异教民安居，不敌回教徒。政治上合作，民主举代表。
须付人头税，叛回须讨伐。进教行割礼，不须补功修。
旧善功无缺，可取个经名。告亲进回教，首学习礼拜。
叛教须死刑，先劝阻忏悔。
伊斯兰概念
清真意和顺，遵主皈戒命。念礼斋课朝，信仰一神论。
认真主独一，美名与德性；崇拜投靠主，证信接神学。
伊曼意坚信，信圣宣无疑。信因行善增，信因行恶减。
爱心信标志，叛逆废信仰。法典圆满福，功修信诚依；
婚贸律政刑，法典七科目。品德分好坏，影响培品行。
真善意为主，诚及遵圣行。伊法典特色，神明为目标；
固定也柔弹，现实易验证；平衡各方面，全面与圆满；
适中不偏易，殊别于他教。教法典目标，经训为论据；
分别好坏处，不违教经训；普特与定变，目标之分类。
教义性好处，回归性好处；需求性好处，好处之分类。
目标分三阶，基本性需求；附加性需求，完善性需求。
好处之完备，紧急为基础；无急必无愿，无愿未无急；
无愿废紧急，护愿为护急。看行为后果，被迫可为禁；
困难带容易，双恶为最轻；护众迫罚人，不为难自己；
治民首民益，教目标方案。清真宇宙观，古兰经支掌。
理解大自然，认识主伟大。人排斥宗教，难认识本身。
人为主仆民，人须接近主。善用主赐予，造福人社会。
伊学科原理，天启为参考。学问之分类，基本功修学；
众人功修学，需求无益学。知识回教化，学者地位高；
学问兴文明，研究新发现。得学问方法，以思维求知；
以五官求知，以灵感求知；以本能求知，以聪敏求知。
支掌科技学，发展回教社。回教价值观，品德近主圣；
道德社群观，伦理众所遵；品德极重要，验证所信仰。
圣战非狭隘，全正义奋斗。圣战之目标，践行回教义；
过回教生活，定回教法律。圣战属主命，功德尊贵高。
各种类奋斗，言学身政财。圣战里因素，迁移做改革；
积极设军备，为政教殉身。伊斯兰艺术，文化展文明；
极精妙全面，寻真主喜悦。伊艺本原则，顺主修品行；
虔诚启示明，联主仆自然。艺术人本能，为劝善戒恶；
认主其绝创，倾心思安宁。伊艺术领域，书法文著作；
图画纤雕刻，建筑歌舞乐。伊文明辉煌，经训首参考；
融宗教文化，起学术复兴；载治乱兴衰，信士当自强；
清真源天方，优秀三世纪；传至东南亚，清真本土化；
贡献人文明，科技社会学；马来回教国，翻译伊法典；
升学术教学，后西世俗化；学者扮角色，教育民社会；
反对西殖民，力争取独立。
伊斯兰机构
伊家庭机构，嘱成家立室。夫对妻责任，婚交付聘金；
须养家糊口，亲爱善待妻；给予宗教育，保家离火狱。
妻对夫责任，效忠于丈夫；不服反教义，顾夫财自尊。
夫妻共同责，彼此相亲爱；保守所委托，实现善交流；
婚性交合法，敬双方家族；夫妻相了解，控制妒忌心；
现整齐装饰，夫妻相同情。子于亲责任，孝顺勿悖逆；
父母还在世，善待祷告之；给予亲爱心，献财物时间；
父母去世后，祷告父母亲；偿还亲债务，为亲补斋戒；
看访亲坟墓，联亲友关系。伊社会机构，社交人本性；
族群社居所，伦理良文化。三关联系统，仆对主关系；
人与人关系，人与大自然。伊社会要素，信德团结合；
教法团结合，品德团结合。社会里责任，共正义奋斗；
禁止起动乱，关注政局势。综合性社会，公待异教徒；
护身财尊严，公道近虔诚。伊教育机构，培训众人才。
伊教育哲学，讲终生学习。伊教育概念，认主现生活；
有效教授法，德高尚导师。教与学礼貌，弟子尊师长；
弟子联师长，师长亲子弟；询问以尊敬，理解师教训。
初教学机构，居室回教堂；学堂小学院，皇宫长老家。
个人须勤学，亲派子从师；财德助学徒，师训导受尊；
政府设学院，共求学机会。伊律法机构，完整解困难。
伊律法概念，法典处事俗。伊律法原则，吁认主独一；
常开会协商，必公道正义；理法自由权，民一识同仁。
伊律法哲学，讲公正仁性。伊律法资源，古兰圣行训；
共识与相似，天启示法规。伊律法分类，严刑断肢刑；
罚款惩罚刑，司法裁判决。伊教派思想，不须起纷争；
主要四教派，及失传教派。伊司法机构，据古兰圣训。
司法重要性，正义除残酷；排解民纠纷，惩罚不义者。
伊司法系统，合司法原则；法官判刑罚，法规调纠纷；
赢方与输方，及裁判过程。伊司法团体，重案高法庭；
罪案中法庭，审案宣法庭。伊政治系统，按法典治国。
诫治属主命，替主道资治。伊政治原则，主乃大法官；
开会协商团，忠顺于君国；公正与平等，行善自由权。
国对民责任，重视民利益；民安居乐业，设衣食住行。
民对国责任，忠捍卫国家；完纳国天课，进谏劝君王。
伊政治结构，首立法机关；接行政部门，续司法部门。
哈里发政权，能立主道者；宗教局政权，处理民教务。
伊财经机构，原则与管理。伊经济范围，无限依时需；
资源振经济，均衡备益处。伊经济原则，不索高利贷；
不欺诈取财，不贪孤儿财；不赌博致富，须完纳天课；
须布施财产，忠实负责任。伊经济标准，维护人天性；
护品德规范，足国社需求；经劳成教务，妥协相帮助；
法维政府制，民社益均衡。伊经管技巧，开民拥有权；
开发展财富，禁堆积财物；除财集中处，禁止专利权；
禁赌利润贪，与民共用权；国富赈济民，课济受课者；
布施济需者，平均分家产。信发展经济，教推动发展；
取之义公正，真善定繁荣。马经济改革，减税收负担；
消除贫穷率，帮助小商家；巩固重工业，巩固农殖业；
定天课机构，展布施机构。培经济基础，真主拥有者；
社公稳经济，尊重物主财；条件性自由，全经济发展；
禁止浪费钱，提倡多捐献。伊财系元素，多元财机械；
充足总机构，财联系技巧。伊财经机构，财政局理财；
捐布施机构，及保险公司。概银行法典，储蓄财货物；
分享所赚钱，延价格买卖；附加性资本，同奋斗努力；
租卖代理商，债契约奖赏。大马回银行，面对多挑战。
回教与目前挑战
道德堕落征，德行显自尊。穆圣品德高，信士之表率。
品行别道德，资源有分别；概念有分别，用术语分别。
父母亲角色，及环境影响；培子女品德，免品德堕落。
少年成年人，德堕落现象。德堕落种类，罪恶犯法律；
后果不堪想，患病害社会。德堕落因素，父母疏家败；
对宗教无知，宗教修养弱；好奇心错误，迷惑之欲望；
误交坏朋友，盲从西败俗；惑生活环境，世俗政统治；
邪恶妖恶魔，人类首要敌。谈环境课题，发展无节制。
环境发展果，水土气污染；土壤遭侵蚀，动物种灭绝；
地球温度升，原因反真主。方忧虑设法，护自然环境。
主独一大权，主统治宇宙；人乃主代理，该洁净发展。
各方面发展，今后两世福。伊发展因素，集体生活需；
集体生活处，民增资源少。各文明交流，展教育思想；
展科技工艺，通讯设施需；全球性竞争，不反对发展。
伊发展范围，物质性发展；精神性发展，文明性发展。
伊发展标准，物神皆均衡；维护首需求，公正也谨慎；
各社会成员，全方面发展；智关注环境，文化适应性。
发展不均衡，致环境污染。负面措施法，用环保科技；
有休止节期，不破坏海陆；再循环系统，分居家工地；
一城村工地，知感主造福。科技与资讯，科学一神论；
不分开教科，主意欲发生；依品德法典，知认主安拉；
目标皈依主，护民增功修；探索大自然，伊科艺哲学。
伊科技道德，一神论概念；科学合宗教，近主科研究。
科技误滥用，禁美容手术；禁克隆技术，移殖捐器官；
禁改换性别，循宗教法典。资讯工艺界，须善于引用；
禁止盗滥用，危害民社会。今全世界性，始十六世纪；
西工艺革命，发世界大战；美国尊霸权，名义上反恐；
国际财集团，控世界经济；世界社团体，维人权主义。
对回教误解，西方宣传播。生误解原因，自卑面新兴；
西世俗冲突，东学者篡用。起误解因素，推理性主义；
崇人权主义，追物质主义；共同权主义，世俗化主义；
放自由主义，又现代主义；复兴遇保守，老少入纠纷。
双方纠纷果，始极端主义；基要主义化，又恐怖主义。
处理误解法，定学术世观；宗俗统一性，行中庸之道。
Pendidikan
berperanan penting dalam membina tamadun manusia. Menerusi pendidikan, lahir
para pemikir dan pelaksana yang membina dan mengembangkan tamadun. Tamadun satu
bangsa tidak akan wujud seandainya sistem pendidikannya tidak mampu membina cendekiawan
yang dapat menghasilkan pemikiran asli yang bernas untuk membina bangsanya.
Sesuatu bangsa tidak akan maju sekiranya rakyatnya hanya bergantung kepada
sistem pendidikan asing yang dipinjam dari luar. Oleh itu untuk membina tamadun
bangsa melalui pendidikan, memerlukan pemikiran dan penilaian semula terhadap
seluruh aspek pendidikan yang ada agar benar-benar sesuai berteraskan kehidupan
dan budaya kita.
Pendidikan
Islam zaman Khulafa al-Rasyidin mewarisi pendidikan yang dicetuskan oleh
Rasulullah s.a.w bermula dengan penurunan wahyu pertama di Gua Hira’. Penulis
berpendapat sistem Talaqqi dan Musyafahah yang digambarkan melalui cara
Rasulullah menerima sumber wahyu daripada Jibrail merupakan permulaan salah
satu sistem pendidikan Islam yang cukup ideal untuk dipraktikkan dalam dunia
pendidikan masa kini. Rasulullah mengajar al-Quran itu kepada para sahabat dan
sahabat pula mengajarkan kepada para tabiin sehinggalah kepada kita hari ini menggunakan
cara yang sama yang telah digunakan oleh Jibrail kepada Rasulullah iaitu secara
Talaqqi dan Musyafahah. Sistem Pendidikan zaman Rasulullah telah diwarisi oleh
para sahabat dan seterusnya diperkembangkan mengikut zaman berdasarkan
kecekapan dan kreativiti pemerintahan khalifah masing-masing. Justeru, penulis
akan mengupas perbahasan ini dengan lebih lanjut mengenai pendidikan Islam di
zaman Khulafa al-Rasyidin dan zaman Kerajaan Abbasiyah.
Sistem
pendidikan pada zaman Khulafa’ al-Rasyidin telah berkembang dengan baik. Ia
memberi nafas baru bagi menyambung tradisi sistem pendidikan yang telah
dilaksanakan pada zaman Nabi Muhammad s.a.w.. Pada zaman baginda, negara Islam
berkembang meliputi Semenanjung Tanah Arab. Pendidikan hanya berpusat di kota
Madinah tetapi perkembangan pendidikan semakin meluas dan berkembang pesat pada
zaman Khulafa’ al-Rasyidin. Pusat pendidikan tersebar di bandar besar seperti
bandar Madinah dan Makkah, Basrah dan Kufa, Damsyik dan Palestin dan Madrasah
Fustat. Tegasnya, penulis melihat pada zaman Khulafa al-Rasyidin masjid
memainkan peranan penting sebagai institusi peribadatan, pendidikan, sosial,
penghakiman dan pelbagai aktiviti yang memberikan kemudahan kepada umat Islam. Melalui amalan peribadatan
dan pendidikan yang dijalankan di masjid, ramai cendekiawan Islam dan ulama
telah dapat dilahirkan. Masjid menjadi institusi pengajian yang melahirkan
cerdik pandai Islam dalam setiap bidang kehidupan dan tempat menyemai dan
menyuburkan iman.
Pada zaman
Khulafa’ al-Rasyidin, Kuttab lebih berfungsi sebagai institusi pendidikan
sampingan bagi masjid setelah di dapati masjid terlalu ramai pelajar.
Kanak-kanak dan orang yang baru masuk Islam diajar di institusi tersebut. Pada
waktu pagi, kanak-kanak membaca dan menghafaz al-Quran. Manakala pada waktu
tengah hari mereka belajar menulis, belajar solat bahasa dan sastera Arab.
Pelajaran yang diajar pada peringkat Kuttab ialah belajar membaca dan menulis,
membaca al-Quran dan menghafalnya serta belajar asas agama Islam seperti cara
berwuduk, sembahyang, puasa dan sebagainya.
Khulafa al-Rasyidin adalah wakil-wakil atau khalifah-khalifah yang benar atau
lurus. Mereka adalah pewaris kepemimpinan Rasulullah selepas kewafatan junjungan
kita Nabi Muhammad S.a.w. Para tokoh ini merupakan orang-orang yang arif
bijaksana, jujur dan adil dalam memberikan keputusan dan menyelesaikan
masalah-masalah yang timbul dalam masyarakat.
Setelah Rasulullah wafat, peradaban Islam memberi contoh bagaimana cara
mengendalikan negara dengan bijaksana (hikmat). Kebijaksanaan ini adalah
politik yang mengandung hikmat, bergerak, berfikir, bertindak, berlaku dan
berbuat, yang dalam istilah sekarang disebut taktik, strategi dam diplomasi
yang berbau kelincahan dan kelicikan. Al-Quran dan Hadis telah menentukan
batas-batas yang dibolehkan dan yang tidak, serta memberikan jalan untuk berfikir,
bermusyawarah, dan bertindak.
Masa Bani
Abbasiyah merupakan puncak perkembangan ilmu pengetahuan dan ajaran Islam. Hal
ini disebabkan Harun Al Rasyid memanfaatkan kekayaannya untuk membangun rumah
sakit, untuk keperluan sosial, untuk mendirikan lembaga pendidikan kedoktoran,
farmasi, ilmu astronomi, matematik, kritik sastera. Ilmu pengetahuan tidak
hanya berkembang di Baghdad tetapi juga di Basrah, Jundabir, Kufah dan Harran.
Pada masa kekuasaan al-Makmun banyak di datangkan penterjemah dari berbagai
negara untuk menterjemahkan buku-buku yang menggunakan bahasa Yunani. Al-Makmun
juga membangun beberapa sekolah. Karya besar Al-Makmun adalah membangun Baitul Hikmah
yang digunakan sebagai perpustakaan besar dan perpustakaan umum yang disebut
Darul Ilmi. Baitul
Hikmah juga
sebagai pusat penterjemahan buku-buku. Baitul Hikmah juga berfungsi sebagai
perguruan tinggi yang memiliki banyak buku yang tidak dapat ditemukan di tempat
lain. Sehingga banyak orang yang datang ke Baghdad untuk menimba ilmu.
Pada masa Bani
Abbasiyah banyak didirikan institusi pendidikan. Harun Al Rasyid mendirikan
Baitul Hikmah sebagai pusat penterjemahan buku-buku asing dan pusat pengajian.
Al-Makmun berhasil menjadikan Baghdad sebagai kota pusat pengetahuan yang ramai
dikunjungi orang dari berbagai kota di dunia. Bani Saljuk dan perdana menteri
Nizam Al-Muluk berhasil mendirikan madrasah Nizamiyyah sebagai institusi
pendidikan tinggi di kota Naisabur. Pada masa ini juga banyak ditemui Kuttab
dan tempat pengajian umum, perpustakaan, mahupun kedai-kedai buku d sekitar
Baghdad.
Ramai para
sahabat telah terkorban semasa menghadapi peperangan dengan golongan al-
Riddah. Ini berkemungkinan akan terhapus al-Quran dan berlaku penyelewengan.
Para sahabat mencadangkan supaya menubuhkan satu kumpulan khas bagi menulis al-Quran
dan Abu Bakar telah menerima cadangan ini. Abu Bakar telah
mempertanggungjawabkan Zaid bin Thabit mengetuai usaha mengumpul dan menulis
semula naskhah daripada simpanan para sahabat dan huffaz. Al-Quran pada ketika
itu hanyalah ditulis di atas kulit binatang, kayu dan pelepah tamar. Al-Quran
yang telah ditulis lalu diserahkan kepada Hafshah binti Umar iaitu isteri
Rasulullah agar disimpan. Khalifah Umar telah melakukan polisi baru untuk
golongan zimmi. Taraf dan hak awam telah diberikan sama rata. Golongan zimmi
yang menentang Islam akan dibuang dan dihalau keluar dari Negara. Harta mereka
tidak dirampas, malah harta yang tidak dapat dipindahkan akan dibayar ganti
rugi oleh kerajaan Islam. Selain itu, beliau telah meningkatkan taraf bagi
golongan hamba. Golongan hamba tidak lagi ditindas dan dihina kerana mereka
diberikan hak kepentingan sosial dan taraf yang baik.
Beliau
menetapkan hamba perempuan yang menjadi ibu tidak akan dijual sesuka hati dan
hamba yang berkeluarga tidak boleh dipisahkan dengan keluarga mereka. Taraf
golongan hamba sama dengan tuannya dalam hal-hal tertentu dan pegawai yang
tidak menjaga kepentingan hamba akan dikenakan tindakan. Khalifah Umar turut menyediakan guru-guru
bagi mengajar pelbagai ilmu dan dihantar ke seluruh tempat yang memerlukan
serta diberi gaji yang lumayan. Banyak sekolah telah ditubuhkan di masjid. Bagi
menghuraikan prinsip-prinsip utama ajaran Islam seperti al- Baqarah, an-Nisa,
al-Maidah dan sebagainya. Umat Islam wajib menghafal surah-surah tertentu dalam
al-Quran. Mereka diberikan sebagai ganjaran usaha demi menggalakkan mereka
menghafal al-Quran. Apabila ramai yang menganut agama Islam maka terjadilah
perbezaan dengan wilayah- wilayah lain. Mereka menghadapi masalah dalam
mempelajari al-Quran dan banyak terdapat perbezaan bacaan yang membawa kepada
kesalahan bacaan antara satu tempat dengan tempat lain. Keadaan ini telah menyebabkan
salah faham dan saling tuduh-menuduh sesama orang Islam untuk menyatakan siapa
yang betul bacaannya. Oleh itu, Khalifah Usman menyatakan satu naskhah al-Quran
yang digunakan secara rasmi oleh seluruh umat Islam. Al-Quran yang berbeza
telah dibakar dan beliau telah menggunakan lahjah Bahasa Quraisy. Al-Quran ini
dikenali sebagai Mashaf Usmani atau Resam Usmani.
Khalifah
Umar telah menubuhkan Kuttab di mana
pendidikan yang dititik beratkan ialah membaca dan menulis,membaca al-Quran dan
menghafalnya,belajar mengambil wuduk,solat dan puasa. Selain itu beliau juga
memperkenalkan mata pelajaran berenang,memanah,menunggang kuda,serta menghafal
syair,madah dan peribahasa. Sementara itu pula di peringkat yang lebih tinggi
diajar al-Quran dan hadis,tafsir serta pelajaran yang berhubung dengan tasrif.
Beliau juga mewajibkan umat Islam mempelajari sekurang-kurangnya 5 surah
daripada al-Quran iaitu surah al-Baqarah, an-Nisa, al-Maidah, al-Haj dan al-Nur
kerana surah-surah itu mengandungi perintah-perintah dan arahan-arahan Allah
S.W.T. Beliau juga mewajibkan menghafal al-Quran. Selain itu beliau juga mengutus
beberapa orang sahabat seperti Abu Darda,Abdul Rahman bin Maqal dan Abdul
Rahman bin Ghuman ke wilayah-wilayah lain sekitar Madinah untuk mengajar bagi
membolehkan penduduknya bermuamalat secara Islam. Sementara itu Abu Sufian
ditugaskan untuk mengajar al-Quran kepada orang-orang Badwi.
Baghdad adalah
ciptaan khalifah Abbasiyah. Khalifah Jaafar al-Mansur pada tahun 762 TM telah
mengasaskan Baghdad sebagai ibu kotanya. Terletak antara Sungai Tigris dan
Euphrates. Baghdad menduduki tempat yang strategik dan tidak begitu lama telah
menjadi pusat kegiatan ekonomi dan politik yang setanding dengan konstantinople.
Perkembangan Baghdad terdedah kepada pengaruh kebudayaan dan unsur-unsur
politik Parsi. Institusi Khalifah yang berbentuk despotisme membayangkan
pengaruh konsep kerajaan Sasanid Parsi. Pada keseluruhannya pendedahan sistem
politik Abbasiyah kepada pengaruh politik Parsi menyediakan suatu asas untuk
perkembangan suatu zaman baru yang memuncak dengan kegiatan intelektual yang
pesat pada zaman pemerintahan Harun al-Rasyid dan anaknya, al-Makmun.
Berbanding dengan Khalifah Bani Umaiyah, empayar Abbasiyah terdiri daripada
berbagai bangsa, adat resam dan kebudayaan. Walaupun masyarakat Abbasiyah di
Baghdad bersifat kosmopolitan tetapi pada keseluruhannya wujudlah perpaduan
yang berasaskan agama Islam dan bahasa Arab yang dijadikan bahasa rasmi
pemerintahan Abbasiyah.
Pernaungan
politik mendorong perkembangan ilmu di Baghdad. Sikap kecintaan para pemerintah
Abbasiyah terhadap ilmu telah menggalakkan para cendekiawan berkumpul di kota
Baghdad. Khalifah al-Mansur merupakan perintis dalam usahanya menaungi dan
mempelopori kegiatan intelektual. Harun al-Rasyid telah menarik ramai
penuntut-penuntut ilmu oleh kerana Baghdad dikenali sebagai pusat ilmu
terpenting dalam dunia pada ketika itu. Sifat kepelbagaian bangsa dan
kebudayaan dalam masyarakat majmuk Abbasiyah dan sifat keterbukaan
pemerintahannya terhadap aliran-aliran pemikiran yang berlainan telah
menjadikan kota Baghdad terkemuka di dunia pada masa itu. Adalah jelas bahawa
penyerapan berbagai unsur-unsur daripada kebudayaan Parsi, Syria dan Yunani
telah memperkayakan pemikiran intelektual dalam tamadun Islam pada zaman
Abbasiyah.
Perkembangan
ilmu digalakkan lagi dengan penubuhan dan perluasan suatu rangka institusi
pendidikan awam. Setakat ini institusi pendidikan awam berkisar kepada masjid
saja dan kurikulumnya hanya merangkumi membaca, menulis, dan mengira. Tetapi
pada zaman al-Makmun pendidikan ditingkatkan lagi dengan mendirikan pelbagai
akademi termasuklah institusi perundangan dan institusi sains yang dilengkapi
dengan perpustakaan dan makmal-makmal. Buat pertama kali pendidikan awam dibiayai
oleh kerajaan. Karya-karya Yunani terutama dalam bidang perubatan dan sains di
terjemahkan ke dalam bahasa Arab. Contohnya ialah karya-karya Galen,
Hippocrates dan Diescarides. Dalam bidang falsafah karya-karya Plato dan
Aristotle seperti Republic, Categories, Physics dan Magna Moralia di
terjemahkan. Al Fazani juga menterjemahkan karya-karya Sanskrit dalam bidang
matematik. Al-Makmun telah mengutus wakilnya menemui Maharaja Byzantium untuk
mendapatkan naskhah-naskhah ahli falsafah dan sains bagi diterjemahkan oleh
para penterjemah di Baitul Hikmah. Pada keseluruhannya, penterjemahan telah
memperkayakan khazanah budaya ilmu Islam.
Zaman
penterjemahan diikuti dengan sumbangan asal orang-orang Islam dalam bidang
sains dan kesusasteraan. Bahasa Arab yang dulunya digunakan dalam bidang puisi
dan agama saja sudah menjadi alat untuk melahirkan pemikiran saintifik dan
idea-idea falsafah. Sumbangan asal dalam bahasa Arab adalah nyata dalam bidang
perubatan. Al-Khawarizmi memberikan sumbangan
dalam bidang astronomi. Dalam bidang kimia nama terkenal ialah Jabir Ibnu
Hayyan yang berjaya memajukan pengetahuan dalam teori dan amalan kimia.
Dalam kesusasteraan keadaan istana Harun al-Rasyid di Baghdad memang
mengilhamkan penghasilan karya yang terkenal hingga hari ini iaitu Hikayat
Seribu Satu Malam. Al-Kindi, Al-Farabi. Pedagang Islam telah berdagang ke timur
jauh. Mereka telah membawa balik bukan setakat hasil dagangan tetapi telah
membawa balik ilmu-ilmu seperti teknologi perkapalan, astronomi, geografi dan
pelayaran. Mereka melalui dua jalan iaitu jalan darat dan jalan laut. Kegiatan penterjemahan
berlaku dengan pesat apabila al-Rasyid mendirikan Baitul Hikmah sebagai pusat
penterjemahan dan penyelidikan ilmiah. Baitul Hikmah boleh dianggap universiti
pertama di dunia Islam yang merupakan kesinambungan daripada Muzium Iskandariah.
Al-Makmun telah dilantik Munaya bin Ishaq untuk mengetuai Baitul Hikmah. Munaya
adalah seorang ahli perubatan berketurunan Nestorian Kristian yang menguasai
bahasa Assyrian dan Arab. Perkembangan ilmu dipesatkan lagi dengan tertubuhnya
badan Baitul Hikmah yang khusus untuk kegiatan perbahasan dan penyelidikan.
Jadi para pemerintah telah meletakkan suatu asas yang kukuh bagi kelahiran para
ilmuwan dan saintis Muslim. Pemerintah juga berperanan menghimpunkan
kitab-kitab dari seluruh dunia Islam. Mengumpulkan para sarjana dan diupah
untuk mengumpulkan bahan dan manuskrip dan diterjemahkan ke dalam bahasa Arab.
Oleh itu, saya
berharap masyarakat Islam sekarang berjihad ke arah masyarakat yang sentiasa
mahu menegakkan kebenaran dan tidak takut kepada orang yang menentang mereka
sehingga datang keputusan Allah. Pemerintah umat Islam seharusnya memainkan
peranan dalam membangunkan Negara Islam dengan menyediakan kemudahan
infrastruktur seperti surau di setiap kampung dan mementingkan kemaslahatan
rakyat jelata. Pemimpin juga seharusnya menjadikan khalifah Rasulullah sebagai contoh
teladan dalam membangunkan Negara Islam. Pemimpin juga mestilah menunjukkan
sikap keprihatinan yang tinggi supaya rakyat jelata mengagumi dan menghormati
beliau sebagai pemimpin sepertimana yang terjadi pada zaman Khulafa’ Al-Rasyidin
dan zaman kerajaan Bani Abbasiyah . Selain pembangunan sosial, bidang
pendidikan juga perlu dititikberatkan pada akhir zaman ini khususnya ilmu- ilmu
yang berkaitan dengan ilmu agama. Generasi sekarang seharusnya mengambil
pengajaran dan tauladan daripada keempat- empat tokoh yang mulia ini. Segala
puji bagi Allah, Tuhan seluruh alam.
Rujukan:
